Prace szczególnie niebezpieczne: Co musi pracodawca
W życiu codziennym, pojęcie „niebezpieczne” jest stosunkowo subiektywne – niektórzy za niebezpieczną uważają wspinaczkę górską, inni latanie samolotami, a jeszcze inni Nutellę. Na szczęście w rozumieniu prawa pracy nie ma miejsca na takie spory – prace szczególnie niebezpieczne, czy też prace o niebezpiecznym charakterze zawsze muszą być jasno opisane jako takie.
Jak klasyfikuje się prace szczególnie niebezpieczne?
Pracodawcy do dyspozycji mają szereg wytycznych i wskazówek, które znacznie ułatwiają właściwą kategoryzację zadań, jakie zlecać możemy naszym pracownikom – należy tylko wiedzieć, gdzie ich szukać i gdzie znaleźć wykaz prac szczególnie niebezpiecznych. Kategoryzacja danego zawodu lub czynności jako szczególnie niebezpieczne może zatem odbyć się na jednym z czterech różnych poziomów (i tym samym na podstawie różnego rodzaju wytycznych).
Gdzie znajdziemy regulacje odnośnie prac szczególnie niebezpiecznych?
Najważniejszą wytyczną są ogólne krajowe przepisy BHP, które określają najczęściej spotykane, najbardziej oczywiste prace szczególnie niebezpieczne, występujące w wielu branżach i zawodach. Przepisy te mówić będą naturalnie o tym, które prace muszą być zaklasyfikowane jako szczególnie niebezpieczne, ale także wyznaczą szereg dodatkowych wymagań i procedur, które muszą towarzyszyć ich wykonywaniu – a więc do których dostosować musi się tak pracodawca, jak i zatrudniany przez niego pracownik. (Dokładniejsze wymagania BHP przy pracach szczególnie niebezpiecznych znaleźć można w dalszej części artykułu.)
Na następnym poziomie znajdziemy prace określane jako szczególnie niebezpieczne w przepisach BHP konkretnej branży. Regulacje te będą naturalnie bardziej specyficzne niż ogólne przepisy BHP, do prac „uniwersalnie” niebezpiecznych dokładając prace niebezpieczne występujące tylko w danej branży czy tylko w określonym zawodzie. Podobnie jak z poprzednim przypadku, do ogólnych instrukcji odnośnie tego, co konkretnie należy uznać za pracę szczególnie niebezpieczną, te regulacje także dołączą szereg dodatkowych wymagań, do których bezwzględnie należy się zastosować prowadząc takie prace.
Kolejnym źródłem informacji o pracach szczególnie niebezpiecznych mogą być też instrukcje eksploatacji urządzeń, instalacji i materiałów. Będą one jeszcze bardziej precyzyjne niż przepisy branżowe, dostarczając ważnych informacji o tej konkretniej maszynie, systemie, czy materiale, przy którym aktualnie pracuje nasz zespół. Co prawda są to raczej wskazówki, a nie zasady rozumiane w sensie prawnym, niemniej jednak ich także nie wolno nam zignorować w trosce o bezpieczeństwo naszych pracowników.
Wreszcie, ostatnim źródłem klasyfikacji prac jako szczególnie niebezpieczne możemy być my sami – pracodawcy. Wedle własnego uznania możemy uznać za niebezpieczne prace, o których nie wspomniały trzy poprzednie punkty, a które w naszej opinii powinny być tak zakwalifikowane. Należy natomiast pamiętać, że mechanizm ten w żadnym wypadku nie działa w drugą stronę: nie wolno nam zlekceważyć poprzednich wytycznych, nawet jeśli sami uznamy je za nieuzasadnione.
Zobacz: jak ocenić ryzyko zawodowe?
Jakie konkretnie prace są szczególnie niebezpieczne?
Wiemy już mniej więcej co to są prace szczególnie niebezpieczne i znamy więc już podstawowe źródła wytycznych odnośnie klasyfikacji niebezpiecznych czynności – o czym jednak konkretnie mogą one mówić? Wymienienie wszystkich możliwych szczególnie niebezpiecznych prac nie jest możliwe w ramach jednego artykułu – w każdej branży znajdziemy szereg wytycznych i niuansów, z których „doktoryzować” można się całymi latami. Warto jednak przytoczyć te najważniejsze.
Ogólne przepisy BHP w kwestii prac szczególnie niebezpiecznych
Ogólne przepisy BHP zwracają uwagę na cztery podstawowe typy prac, które każdy pracodawca musi bezwzględnie kwalifikować jako szczególnie niebezpieczne. Są to:
Niektóre prace budowlane -„roboty budowlane, rozbiórkowe, remontowe i montażowe prowadzone bez wstrzymania ruchu zakładu pracy lub jego części”. Innymi słowy, są to sytuacje, w których ekipa budowlana będzie miała bezpośredni kontakt z szeregowymi pracownikami firmy, co stwarza większe zagrożenie wypadku niż w przypadku budowy czy remontu „pustego” budynku. Szczegółowe wytyczne znajdziemy w § 82 – 84 przepisów BHP (do wglądu w ww. linku).
Prace w niebezpiecznych przestrzeniach zamkniętych – takich jak zbiorniki, kanały, czy wnętrza urządzeń technicznych. W ciasnych, klaustrofobicznych przestrzeniach, często z ograniczoną ilością światła i powietrza, łatwo o szereg różnych wypadków. Dlatego też temu rodzajowi prac poświęcone jest kolejne sześć paragrafów przepisów BHP: § 85 – 90.
Prace przy użyciu materiałów niebezpiecznych – na przykład materiałów łatwopalnych, trujących, czy wybuchowych. Obchodzenie się z tego rodzaju materiałami wymaga szczególnej uwagi i ścisłych procedur. Dlatego ustawodawca temu rodzajowi prac przykłada szczególną uwagę, poświęcając mu aż czternaście paragrafów: § 91 – 104.
Prace na wysokości – stosunkowo proste i oczywiste w sensie jego niebezpieczeństwa zagadnienie, omówione w paragrafach § 105 – 110.
Mogą Cię zainteresować: czynniki niebezpieczne, szkodliwe i uciążliwe w środowisku pracy
Branżowe przepisy BHP
Do omówionych wyżej ogólnych wytycznych dochodzą przepisy tworzone „na miarę” dla poszczególnych branż. Tu znaleźć możemy regulacje stworzone specjalnie dla różnego rodzaju instytucji o charakterze przemysłowym, na przykład dla oczyszczalni ścieków, hut żelaza i stali, czy odlewni metali. Obowiązują także przepisy nie dla całych zakładów pracy, ale dla konkretnych czynności, na przykład dla prac podwodnych, prac przy „czyszczeniu powierzchni, malowaniu natryskowym i natryskiwaniu cieplnym”, czy – imponująco specyficznie – dla prac przy „obsłudze amoniakalnych instalacji chłodniczych w zakładach przetwórstwa rolno-spożywczego”.
W skrócie – jeśli firmę, którą prowadzimy, można uznać jako działalność przemysłową, z pewnością obowiązują nas konkretne branżowe przepisy. W naszym interesie leży znalezienie ich i zapoznanie się z nimi, aby w przyszłości uniknąć przykrych konsekwencji wynikających z niewiedzy czy zaniedbań, które narazić mogą nas i naszych pracowników na niebezpieczeństwo.
Zobacz nasze szkolenia BHP!
Obowiązki pracodawcy – przed rozpoczęciem pracy
Klasyfikacja niektórych prac jako szczególnie niebezpiecznie nie miałaby większego sensu, jeśli nie wynikałyby z niej pewne obowiązki, z jakich musi wywiązać się pracodawca, zlecając takie zadania swoim pracownikom. O czym musimy więc pamiętać?
Po pierwsze, pracodawca ma obowiązek ustalenia i aktualizowania na bieżąco wykazu prac szczególnie niebezpiecznych, jakie występować mogą w jego zakładzie pracy. Forma takiego wykazu nie jest narzucana ustawowo. Aby uniknąć ewentualnych nieporozumień, powinien być on jednak czytelny i zrozumiały dla pracowników; dobrze jest więc jasno określać konkretne czynności i nie pozostawiać żadnego miejsca na swobodną interpretację.
Po określeniu takiego wykazu prac niebezpiecznych przychodzi czas na odpowiedni instruktaż naszych pracowników. Poruszyć w nim musimy kilka kwestii. Jak przy każdej innej pracy, załoga musi być poinformowana o podstawowych zasadach bezpieczeństwa i higieny przy wykonywaniu poszczególnych czynności (zobacz: szkolenia wstępne BHP i szkolenia okresowe BHP). To na tym etapie musimy też poinformować pracowników o właściwościach i potencjalnych zagrożeniach wynikających z konkretnego sprzętu czy materiałów, z jakimi będą pracować.
Ponadto prace szczególnie niebezpieczne wymagają większej ilości regulacji niż standardowa praca biurowa. Zobowiązani jesteśmy do dokładnego, imiennego rozdzielenia zadań pomiędzy pracowników, precyzyjnego określenia kolejności wykonywania poszczególnych zadań, a także wprowadzenia zasady pracy (oczywiście tylko w szczególnie niebezpiecznych przypadkach) wyłącznie na podstawie pisemnego pozwolenia przełożonego. (Tryb, w jakim wydawać będziemy takie pozwolenia, nie jest określony ustawowo – ustalić go musimy na własną rękę, w oparciu o to, jak pracuje się w naszej firmie.) Wreszcie, ustawodawca wymaga też od nas by prace, które określimy jako szczególnie niebezpieczne, zawsze były wykonywane przez co najmniej dwie osoby, w celu zapewnienia właściwej asekuracji.
Praca szczególnie niebezpieczna: obowiązki pracodawcy – w trakcie pracy
Zanim wyślemy nasz zespół do pracy, jesteśmy także zobowiązani do zapewnienia bezpośredniego nadzoru prac przez wyznaczoną do tego osobę. Ustawodawca nie przewiduje w tej kwestii żadnych kompromisów: nadzorca taki musi być obecny przez cały czas wykonywania szczególnie niebezpiecznych prac. Jeśli go zabraknie – nawet tylko na chwilę – nie wolno nam pozwolić na kontynuowanie pracy.
W końcu, jako pracodawca jesteśmy też zobowiązani do zapewnienia odpowiednich środków zabezpieczających dla naszych pracowników – zarówno w sensie organizacji pracy, jak i czysto technicznym. Konkrety będą, oczywiście, znacznie różniły się pomiędzy różnymi zadaniami – dokładnie opisane będą we wspomnianych wcześniej regulacjach branżowych. Dla przykładu, niektóre zadania wymagać mogą specyficznej formy asekuracji, inne sprzętu – na przykład aparatów tlenowych czy urządzeń samohamowanych do pracy na wysokościach. W znacznej większości przypadków istotną rolę będzie natomiast odgrywać właściwe oznakowanie naszego zespołu i obszaru, na którym pracuje.
Może Cię zainteresować: Obsługa BHP dla Twojej Firmy.
Obowiązki warte zachodu
Pomimo tego, że właściwe wdrożenie wszystkich zasad, o których mowa w tej publikacji może wymagać od nas pewnego nakładu pracy, nie jest to czynność, którą możemy wykonać na przysłowiowe pół gwizdka. Nie chodzi przecież tylko o spełnienie uciążliwych, abstrakcyjnych wymogów prawnych. W grę wchodzi życie i zdrowie naszych pracowników.
