Stres: przyczyny, skutki, zapobieganie

Stres jest być czynnikiem mobilizującym, lecz również może on powodować poważne zagrożenie dla pracowników, które przekłada się na ich efekty pracy, a także może powodować niebezpieczne skutki zdrowotne. Czym dokładnie jest stres? Jakie są jego przyczyny stresu w miejscu pracy? Jak zmniejszyć poziom stresu w związku z pracą i zapobiegać jego konsekwencjom?

Czym jest stres?

Stres to rodzaj napięcia psychicznego, w którym dochodzi do zaburzenia wewnętrznej równowagi psychicznej na skutek czynników zewnętrznych, na przykład fizjologicznych, fizycznych, umysłowych.

Pod kątem biologicznym podczas stresowych sytuacji dochodzi do wydzielania hormonów stresu, czyli adrenaliny i noradrenaliny, które odpowiadają za tak zwaną reakcję walki. W organizmie dochodzi wtedy do przyspieszenia tętna, oddechu, poszerzenia źrenic.

W niewielkich ilościach stres może być czynnikiem mobilizującym, ale w nadmiarze powoduje on pojawienie się negatywnych skutków – może prowadzić między innymi do zaburzeń lękowych, depresji, traumy.

Kiedy dochodzi do stresu w miejscu pracy?

Ze stresem człowiek spotyka się w różnych okolicznościach. Bardzo często dotyczy on sfery zawodowej – pojawia się w miejscu pracy, a także w związku z wykonywanymi obowiązkami w domu, przed czy po pracy.

Przyczyny stresu w miejscu pracy mogą być powiązane ze specyfiką obowiązków, ale również mogą być one wynikiem psychospołecznych warunkach pracy. Przeważnie odnoszą się do przeciążenia pracą, braku właściwego wsparcia, atmosfery w pracy wywołanej przez pracowników oraz przełożonych.

Zarządzanie stresem w środowisku pracy

Warto podkreślić, że zarządzanie stresem w środowisku pracy BHP ma kluczowe znaczenie nie tylko dla dobra pracowników, ale także dla ogólnej efektywności przedsiębiorstwa. BHP odgrywa tu istotną rolę, oferując metody i narzędzia, które pomagają identyfikować, oceniać i minimalizować źródła stresu. Niezbędne jest prowadzenie regularnych szkoleń na temat radzenia sobie ze stresem w pracy oraz promowanie kultury pracy, która wspiera otwartość na dyskusje o doświadczanych trudnościach. Metody ochrony przed niekorzystnymi skutkami stresu w pracy mogą obejmować zapewnienie odpowiedniego ergonomii miejsca pracy, organizację czasu pracy umożliwiającą odpoczynek, oraz rozwijanie umiejętności zarządzania czasem, co może znacząco obniżyć poziom stresu w pracy. Ponadto, wsparcie psychologiczne i programy mentoringowe mogą dodatkowo przyczynić się do zwiększenia odporności pracowników na stres oraz poprawić ich samopoczucie i produktywność. Ważne jest, by pracodawcy rozumieli, że inwestycja w zdrowie psychiczne pracowników przekłada się bezpośrednio na sukces całej organizacji.

Wśród głównych przyczyn stresu w miejscu pracy znajdują się:

• zbyt duża ilość obowiązków – przeciążenie pracą ilościową, które odnosi się do wysiłku fizycznego i psychicznego, przekazywania pracownikowi stale nowych zadań, pracy pod presją czasu, w pośpiechu, w godzinach nadliczbowych, niespodziewanych zmian
• bardzo duże obciążenie jakością pracy – dotyczy między innymi potrzeby stałego zachowywania czujności, dużego poziomu komplikacji pacy, konieczności podejmowania decyzji mających poważne konsekwencje, pracy powodującej dylematy moralne
• niedociążenie jakościowe pracą – w tym przypadku pracownik narażony jest na stres w środowisku pracy na skutek prostych, monotonnych, powtarzalnych czynności, także pojawia się on wtedy, gdy praca wykonywana jest poniżej jego możliwości
• trudności z kontrolowaniem pracy – niezmienny, sztywny czas pracy, której nie można przerwać w celu realizacji własnych potrzeb, praca odbywająca się pod ciągłą presją, praca w stale zmieniających się warunkach pracy, które nie dają możliwości dostosowania się do zmian, brak informacji dotyczących celów i efektów pracy
• brak informacji o roli zawodowej – dotyczy braku jasno wyznaczonych obowiązków, wiedzy dotyczącej pracy, na przykład braku szkoleń
• konflikty w pracy dotyczące roli zawodowej – związane z niejednoznacznymi, niespójnymi wymaganiami przełożonych, sprzecznymi oczekiwaniami, konieczność spełniania wymogów różnych osób – klientów, kontrahentów, przełożonych, współpracowników, ponadto problemy z pogodzeniem życia prywatnego z zawodowym, pracowanie poniżej aspiracji
• brak odpowiedniego wsparcia w miejscu pracy – praca nastawiona na rywalizację pomiędzy pracownikami, brak właściwego przygotowania stanowiska pracy – odpowiednich narzędzi, materiałów, szkoleń, nieudzielanie pomocy dotyczącej pracy, mobbing w miejscu pracy – zastraszanie, poniżanie, ośmieszanie, nękanie
• niekorzystne warunki pracy – nadmierne przeciążenie fizycznymi warunkami pracy, w tym znaczny hałas, niskie lub wysokie temperatury, uciążliwe zapachy, praca z niebezpiecznymi środkami, na przykład wybuchowymi, trującymi, łatwopalnymi

Wobec tego stres w pracy może dotyczyć wielu przyczyn. Pojawiają się one zarówno w przypadku pracy fizycznej, jak i psychicznej i mogą dotyczyć każdego stanowiska pracy, na którym pojawiają się powyżej wymienione czynniki.

Kiedy stres w pracy może być groźny dla pracownika?

Jeżeli wymagania w zakładzie pracy są odpowiednio dopasowane do możliwości psychicznych oraz fizycznych pracownika, pracownik jest właściwie przygotowany do realizacji swoich obowiązków. Jest wypoczęty, właściwie wynagradzany, a w miejscu pracy występuje przyjemna atmosfera, wówczas nie odczuwa on najczęściej stresu albo ten stres w pracy motywuje go do stawienia czoła nowym wyzwaniom. Taki rodzaj stresu jest korzystny dla pracownika oraz dla przedsiębiorstwa.

Jednak może zdarzyć się, że czynniki stresogenne, na które wystawiony jest pracownik, pojawiają się bardzo często, są za intensywne, trwają długo, dlatego też przekłada się to na większy poziom niebezpiecznego stresu wywołującego negatywne skutki.

Stres może powodować wówczas pojawienie się nieprzyjemnego uczucia napięcia, podenerwowania, lęku, złości. Mogą towarzyszyć mu także objawy fizyczne, między innymi przemęczenie, bóle, brak energii potrzebnej do działania. W tym przypadku pracownik zaczyna odczuwać zniechęcenie, obniżenie motywacji, bezradność, traci zaufanie do przełożonych i współpracowników. W konsekwencji taki rodzaj stresu w środowisku pracy może prowadzić także do obniżenia poczucia własnej wartości.

Odczuwanie poziomu stresu w pracy jest przy tym indywidualne. W zależności od posiadanych cech osobowościowych, wiedzy, umiejętności i wsparcia poziom stresu może wahać się od niskiego do bardzo wysokiego.

Wśród pracowników szczególnie podatnych na negatywne skutki stresu w środowisku pracy znajdują się pracownicy:

• młodzi, niedoświadczeni
• bez wykształcenia i doświadczenia zawodowego w danym obszarze
• z gorszymi predyspozycjami do danej pracy, na przykład pod kątem zdolności manualnych czy refleksu
• nakierowani na ciągłe doskonalenie się, potrzebujący kontroli, pośpiechu, rywalizacji
• w podeszłym wieku
• cechujący się wysoką podatnością na stres
• doświadczający trudności w życiu prywatnym, na przykład z powodu choroby, dziecka

Jakie skutki ma stres?

Chociaż stres w środowisku pracy sam w sobie nie jest schorzeniem, to jednak może on powodować poważne problemy zdrowotne u osób, które mają trudności z radzeniem sobie w stresujących sytuacjach. Stres w miejscu pracy może powodować:

• skutki ekonomiczne
• skutki zdrowotne

Skutki ekonomiczne stresu w pracy

Ekonomiczne skutki stresu w pracy doświadczane są przede wszystkim przez pracodawcę, którego pracownicy są nadmiernie zestresowani. Wśród ekonomicznych skutków stresu w zakładzie pracy znajdują się:

• obniżenie wydajności i efektywności pracy
• częstsze popełnianie błędów i pomyłek
• lekceważenie zaleceń bezpieczeństwa
• podwyższenie ryzyka wypadków przy pracy
• omijanie poleceń przełożonych
• „wypalenie się” powodujące utratę zainteresowania pracą
• mniejsza skłonność do zmian w pracy
• gorszy wizerunek firmy

W związku z tym nieustanny, znaczny stres w miejscu pracy może przekładać się na pogorszenie funkcjonowania przedsiębiorstwa – może powodować mniejsze zadowolenie klientów, kontrahentów, prowadzić do strat. W zakładzie pracy pojawia się także ryzyko wypadków, pracownicy częściej odchodzą, udają się na zwolnienia lekarskie, co może powodować zaburzenie przebiegu procesów technologicznych, konieczność poszukiwania zastępstw dla pracowników, a tym samym także wyższe koszty.

Skutki zdrowotne stresu w pracy

Stres w środowisku pracy pracy powoduje również pojawienie się skutków zdrowotnych, które objawiają się zarówno w sferze fizycznej, jak i psychicznej. Nadmierny stres może prowadzić między innymi do:

• pojawienia się bólów mięśniowych w okolicy karku, barków, kręgosłupa
• bolesnych dolegliwości układu pokarmowego – skurczów, wrzodów żołądka i dwunastnicy
• pogorszenia odporności organizmu i większej podatności na infekcje
• ryzyka chorób serca, między innymi nadciśnienia tętniczego, zawału mięśnia sercowego, miażdżycy
• niebezpieczeństwa udarów mózgu
• lęków, nerwic, zaburzeń depresyjnych
• podwyższonego ryzyka zachorowania na nowotwory
• większego ryzyka rozwoju nałogów jak picie alkoholu, palenie papierosów, zażywanie narkotyków

Jak zapobiegać stresowi w miejscu pracy?

Pracodawca w trosce o swoich pracowników powinien zadbać o to, aby nie narażać ich na znaczny stres. Może on powodować negatywne skutki dla całej firmy, przekładając się na jej gorsze wyniki finansowe.

Aby zapobiegać negatywnym skutkom stresu w pracy, pracodawca powinien przede wszystkim pamiętać o tym, aby właściwie planować zadania pracowników, a także zapewnić im dostęp do właściwego stanowiska pracy, niezbędnych narzędzi, wiedzy oraz wsparcia. Obowiązki pracownicze, zasady organizacji pracy być jasno wyznaczone, podobnie jak zasady wynagradzania oraz możliwości awansu. By poprawić komfort pracy, pracodawca musi też stworzyć odpowiednią atmosferę, a także w porę reagować na wszelkie przejawy mobbingu. Wskazane jest aby ta grupa zagrożeń znalazła się w naszej Ocenie Ryzyka Zawodowego.

Praca powinna być planowana tak, aby nie stanowić nadmiernego obciążenia ilościowego oraz jakościowego dla pracownika. Pracodawca powinien przy tym uwzględniać zdanie pracownika, który zgłasza uwagi i zastrzeżenia dotyczące jego obowiązków.

Pracownicy narażeni na dłuższy, bardziej intensywny stres w miejscu pracy, powinni mieć możliwość wypoczynku, aby zregenerować swoje siły. Dzięki temu można przeciwdziałać negatywnym skutkom stresu. Wypoczęty pracownik jest następnie gotowy do podjęcia nowych zadań i uzyskuje w nich większą efektywność.

W przypadku pracowników doświadczających trudnych sytuacji życiowych, bardziej podatnych na stres w środowisku pracy pracodawca może również indywidualnie dopasować jego obowiązki do ich obecnych potrzeb.

Podsumowanie

Stres w miejscu pracy może być bodźcem pozytywnym, który pomaga w poprawie efektywności i wydajności realizacji obowiązków. Zdarza się jednak, że jest on przyczyną poważnych problemów odczuwanych przez pracownika zarówno pod kątem psychicznym, jak i fizycznym. Bywa również, że stres w pracy przekłada się na gorszą sytuację całej firmy, powodując wówczas pogorszenie sytuacji biznesu, między innymi pogorszenie jakości pracy, obsługi klienta, większe ryzyko strat i kosztów. Podejmując odpowiednie działania, pracodawca może zredukować negatywne efekty stresu w swoim zakładzie pracy. To przyszłościowa decyzja, biorąc pod uwagę skutki, jakie niesie ze sobą praca w stresujących warunkach.