Płatne urlopy związane z rodzicielstwem: przewodnik

W jednej z poprzednich publikacji wyjaśniliśmy, co pracodawca musi wiedzieć o pracownicach w ciąży w swoim zakładzie pracy: na co zwracać uwagę, co musi zagwarantować, w końcu: czego zabrania mu prawo. Dziś przejdziemy o krok dalej, przyglądając się zatrudnieniu obojga rodziców już po urodzeniu się dziecka – przede wszystkim przysługującym ich płatnym urlopom. Tych ustawodawca przewiduje kilka, w zależności od wielu różnych czynników – łatwo się więc pogubić, a kwestia ta jest równie istotna tak dla pracodawcy, jak i zatrudnionych przez niego rodziców.

O czym obie strony tej układanki muszą pamiętać, aby zagwarantować tak zgodność z prawem, jak i zdrowie i bezpieczeństwo rodziców i dzieci?

Urlop macierzyński

Prawo do płatnego urlopu macierzyńskiego jest najbardziej oczywistym z tych, które Kodeks Pracy przewiduje dla świeżo upieczonych rodziców. Wykorzystanie go jest obowiązkiem pracownicy, a jego pierwszym dniem jest dzień porodu. Wymiar tego urlopu zależny jest od ilości dzieci urodzonych przy jednym porodzie:

• 1 dziecka – 20 tygodni
• 2 dzieci – 31 tygodni
• 3 dzieci  – 33 tygodnie
• 4 dzieci – 35 tygodni
• 5 i więcej dzieci – 37 tygodni.

Ustawodawca przewiduje jednak nieco swobody w wykorzystaniu urlopu przysługującego nowej mamie:

Po pierwsze, pracownica może rozpocząć urlop macierzyński jeszcze przed porodem. Tę możliwość wykorzystać można nie wcześniej niż 6 tygodni przed planowaną datą porodu (potwierdzoną zaświadczeniem lekarskim). Pozostałą część urlopu (w przypadku jednego dziecka – 14 tygodni) musi natomiast wykorzystać bezpośrednio po porodzie i nie może być ona krótsza niż 14 tygodni.

Druga możliwość odstępstwa od normy wynika poniekąd z ostatniego warunku pierwszego. Pracownica ma bowiem prawo do skrócenia przysługującego jej urlopu macierzyńskiego, jeśli odpoczynek po porodzie trwał będzie co najmniej 14 tygodni. Aby pracodawca mógł zgodzić się na skrócenie, ustawa wymaga spełnienia jednego z dwóch warunków:

• Jeśli pozostałą część urlopu wykorzysta ojciec i poświęci go na opiekę nad dzieckiem, lub
• Jeśli przez pozostałą część urlopu opiekę sprawował będzie ojciec (koniecznie ubezpieczony), który w tym celu zrezygnował z pracy.

Łatwo jest więc wywnioskować, że mają one na celu zagwarantować to, że co najmniej jeden z rodziców będzie obecny przy nowo narodzonym dziecku co najmniej przez pierwsze 20 tygodni jego życia.

Samo przez się rozumie się też, że nie wolno nam zmusić pracownicy do skrócenia urlopu macierzyńskiego. Musi ona dobrowolnie wystąpić do pracodawcy z odpowiednim wnioskiem, nie później niż na tydzień przed planowanym powrotem do pracy, a także przedstawić odpowiednie dokumenty potwierdzające, że opiekę nad dzieckiem przez ten czas sprawował będzie ojciec.

Urlop ojcowski

Nowo upieczonemu tacie także przysługuje płatny urlop, jednak dużo krótszy. Do wykorzystania ma 2 tygodnie, które wybrać może w dowolnym momencie w ciągu dwóch pierwszych lat życia dziecka. Rozłożyć go może na dwie części, po tydzień każda.

Sprawy komplikują się wtedy, gdy to ojciec staje się tym „ważniejszym” rodzicem szybko po urodzeniu dziecka. Co mamy na myśli? Przede wszystkim sytuacje, kiedy matka z różnych względów nie może sprawować opieki nad niemowlakiem bo ciężko zachorowała, zmarła, czy porzuciła dziecko. W takim przypadku urlop przysługujący ojcu ulega powiększeniu – przechodzi na niego pozostała część urlopu macierzyńskiego, który przysługiwał matce.

Urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego

Ten rodzaj urlopu spotyka się rzadziej i dlatego jest mniej oczywisty, jednak tak samo istotny z perspektywy prawnej. Mowa o urlopie, który przysługuje pracownikowi, który przyjął dziecko na wychowanie i wystąpił do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka (czyli po polsku: zaadoptował), lub który podjął dziecko na wychowanie jako rodzina zastępcza.

Jak sama nazwa wskazuje, urlop ten działa na tych samych zasadach, co macierzyński. Ta sama jest też jego długość, także zależna od ilości dzieci przyjętych na raz (20 tygodni dla jednego dziecka, 31 dla dwóch itd.). Jedynym ogranicznikiem jest w tym przypadku wiek przyjmowanego dziecka – urlop przysługuje wtedy, gdy adoptowane dziecko nie skończyło 7 lat (10 lat w przypadku dzieci, wobec których podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego).

Urlop rodzicielski

Ostatni z płatnych rodzajów urlopów związanych z dziećmi jest urlop rodzicielski. Stanowi on poniekąd rozszerzenie urlopu macierzyńskiego, stąd też zawnioskować można o niego dopiero po upływie tego pierwszego. Długość prawnie przewidzianego urlopu rodzicielskiego także zależy od ilości dzieci: dla jednego przysługują 32 tygodnie, a dla dwóch i więcej – 34.

Także w tym przypadku ustawodawca pozwala na dużą swobodę w planowaniu należnego pracownikowi urlopu. Wykorzystać go można przez bardzo długi okres – aż do 6. roku życia dziecka, ciągiem lub w kilku częściach. Podzielić go też można wedle uznania pomiędzy oboje rodziców.

Istotną (i często źle zrozumianą) kwestią jest należne nam wynagrodzenie. Według polskiego prawa pracy, za pierwsze 20 tygodni urlopu (może być to tylko macierzyński, albo część macierzyńskiego i część rodzicielskiego) nowo upieczonej mamie przysługuje 100% dotychczasowej pensji. Później – a więc pomiędzy 20., a maksymalnie 51. tygodniem – kwota ta maleje do 60%. Natomiast jeśli pracowniczka od razu zadeklaruje pracodawcy, że zostanie na urlopie przez cały rok bez przerwy, późniejsza kwota wzrasta do 80% oryginalnej pensji.

Urlop rodzicielski – długotrwałe wsparcie dla rodziców

Urlop rodzicielski płatny to kluczowy element wsparcia dla pracowników, którzy zostali rodzicami. Jest to czas, kiedy prawo pozwala na skupienie się na opiece nad dzieckiem, jednocześnie gwarantując stabilność finansową. Długość urlopu rodzicielskiego zależy od liczby dzieci i może wynosić od 32 do 34 tygodni, a wykorzystać go można do szóstego roku życia dziecka. To elastyczne rozwiązanie pozwala na podział czasu między obydwoje rodziców, co stanowi cenną możliwość dostosowania do indywidualnych potrzeb rodziny. Dowiedz się więcej o szkoleniach BHP, które mogą być kluczowe zarówno dla pracodawców, jak i pracowników po urlopie macierzyńskim i rodzicielskim.

Obowiązki pracodawcy

Podstawowym obowiązkiem pracodawcy jest, oczywiście, przyznanie odpowiednich urlopów swoim pracownikom zgodnie z wyżej opisanymi wytycznymi.

Okres „ochrony” świeżo upieczonych rodziców nie kończy się natomiast z momentem zakończenia urlopu. Rodzic wracający do pracy po upływie urlopu musi zostać przyjęty na swoje poprzednie stanowisko (lub – gdy nie jest to możliwe – na stanowisko równorzędne), za to samo wynagrodzenie, jakie otrzymałby gdyby nie skorzystał w tym czasie z urlopu.