Choroba zawodowa.

Co to takiego i kiedy mamy z nią do czynienia?

Jedno jest pewne – każda praca niesie za sobą jakieś konsekwencje zdrowotne. Choroba zawodowa to specyficzna choroba, która jest bezpośrednio powiązana z środowiskiem pracy lub sposobem jej wykonywania. Zgodnie z Kodeksem Pracy za chorobę zawodową uważa się chorobę, wymienioną w wykazie chorób zawodowych, jeżeli w wyniku oceny warunków pracy można stwierdzić bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem, że została ona spowodowana działaniem czynników występujących w środowisku pracy albo w związku ze sposobem wykonywania pracy, zwanych „narażeniem zawodowym”.

O uznaniu choroby zawodowej decyduje zaistnienie jednocześnie dwóch przesłanek.

Pierwsza to rozpoznanie schorzenia, które znajduje się w rozporządzeniu na liście chorób zawodowych. Choroby te zostały ujęte w rozporządzeniu rady ministrów w sprawie chorób zawodowych. Katalog chorób zawodowych jest katalogiem zamkniętym, co oznacza, że nie można uznać za chorobę zawodową choroby, która nie został wymieniona w tym wykazie.

A drugie to ustalenie czy dane schorzenie powstało na skutek działania czynników lub warunków występujących na danym stanowisku pracy. Zdiagnozowanie choroby u pracownika może nastąpić w okresie jego zatrudnienia lub po zakończeniu pracy w danym środowisku, pod warunkiem wystąpienia udokumentowanych objawów chorobowych w okresie ustalonym w wykazie chorób zawodowych.

Pracodawca ma obowiązek niezwłocznie zgłosić do państwowego inspektoratu sanitarnego i właściwego okręgowego inspektora pracy każdy przypadek podejrzenia choroby zawodowej. Obowiązek ten dotyczy również lekarza podmiotu właściwego do rozpoznania choroby zawodowej. Zgłoszenia podejrzenia choroby zawodowej może również dokonać pracownik lub były pracownik, który podejrzewa, że występujące u niego objawy mogą wskazywać na taką chorobę, przy czym pracownik aktualnie zatrudniony zgłasza podejrzenie za pośrednictwem lekarza sprawującego nad nim profilaktyczną opiekę zdrowotną. Przepisy nie mówią o terminie, w jakim od zakończenia kariery zawodowej, może być rozpoznana choroba zawodowa. Dlatego też orzeczenie lekarskie z rozpoznaniem choroby zawodowej może być wydane także po kilku latach od przejścia na emeryturę.

Lista chorób zawodowych

Listę chorób zawodowych, stanowiącą katalog zamknięty chorób rozporządzenie rady ministrów w sprawie chorób zawodowych  z dnia 30 czerwca 2009 r. zawarto w załączniku do rozporządzenia „Wykaz chorób zawodowych wraz z okresem, w którym wystąpienie udokumentowanych objawów chorobowych upoważnia do rozpoznania choroby zawodowej pomimo wcześniejszego zakończenia pracy w narażeniu zawodowym”.

Lista zawiera konkretne jednostki chorobowe ułożone w 26 grupach. Wchodzą w to między innymi choroby nowotworowe, zatrucia, choroby płuc i oskrzeli, alergie, choroby układu ruchu, choroby skóry, choroby wzroku, choroby zakaźnie i pasożytnicze.  Charakter zamknięty tego katalogu oznacza, że nie można uznać za chorobę zawodową choroby, której nie ma w wykazie. Natomiast istnieje wiele chorób, na których ujawnienie i zaostrzenie wpływają środowisko i warunki pracy.

Rozporządzenie szczegółowo określa:

1) wykaz chorób zawodowych;

2) okres, w którym wystąpienie udokumentowanych objawów chorobowych upoważnia do rozpoznania choroby zawodowej;

3) sposób i tryb postępowania dotyczący zgłaszania podejrzenia, rozpoznawania i stwierdzania chorób zawodowych;

4) podmioty właściwe w sprawie rozpoznawania chorób zawodowych.

Rozporządzenie wskazuje instytut medycyny pracy, do którego pracodawca przesyła zawiadomienie, oraz termin, w którym ma ono być przesłane.

Choroba zawodowa a obowiązki pracodawcy

W przypadku rozpoznania u pracownika choroby zawodowej, musimy pamiętać o:

– ustaleniu przyczyny powstania choroby oraz charakter i rozmiary zagrożenia tą chorobą;

– usunąć niezwłocznie czynniki powodujące powstanie choroby,

– zapewnić realizację zaleceń lekarskich,

Kontrola stanowiska pracy i ocena ryzyka zawodowego to podstawowe działania, które pracodawca powinien wziąć pod uwagę przy ustalaniu przyczyn choroby zawodowej. Ważne jest również określenie źródeł występowania czynników mających wpływ na powstanie choroby oraz kontrolę stanowiska pracy pod kątem zidentyfikowania miejsc ich występowania. Przeprowadzenie ponownie oceny ryzyka zawodowego biorąc pod uwagę czynniki, które doprowadziły do powstania choroby wraz z zaproponowaniem środków profilaktycznych chroniących przed kolejnymi przypadkami. Wdrożenie środków ochrony niezależnie czy będą to środki ochrony indywidualnej i zbiorowej czy środki administracyjne i techniczne to kolejny niezbędny krok konieczny do poprawy sytuacji i działania zgodnie z rozporządzeniem.

W przypadku zdiagnozowania choroby zawodowej u pracownika, pracodawca ma obowiązek przenieść pracownika na inne stanowisko pracy na którym nie będzie narażony na działanie szkodliwych czynników. Robi się to na podstawie orzeczenia lekarskiego w terminie i zgodnie z wytycznymi w orzeczeniu. W razie gdy zmiana stanowiska powoduje obniżenie wynagrodzenia pracownikowi przysługuje dodatek wyrównawczy przez okres nieprzekraczający sześciu miesięcy.

Rejestr chorób zawodowych

Tak jak w przypadku wypadków przy pracy również tutaj pracodawca ma obowiązek stworzyć rejestr chorób zawodowych. Nie jest dokładnie określone w przepisach co powinien taki rejestr zawierać. Niemniej, rejestr powinien w łatwy sposób pozwolić nam na odczytanie wszystkich najważniejszych informacji związanych z sprawą.

Kolejny obowiązek pracodawcy związany z chorobą zawodową przesłanie zawiadomienia o skutkach choroby do instytutu medycyny pracy oraz do właściwego państwowego inspektora sanitarnego. Zawiadomienie wypełnia pracodawca, u którego stwierdzono chorobę zawodową.

Pracodawca jest obowiązany w trybie ciągłym analizować przyczyny chorób zawodowych związanych z środowiskiem pracy i na podstawie wyników stosować właściwe środki. Najważniejsze trzy rzeczy, na które zwracamy uwagę:

– budować świadomość pracowników przez szkolenia BHP;

– utrzymać w stałej sprawności urządzenia ograniczające czynniki szkodliwe;

– wykonywać badania i pomiary zagrożeń występujących w środowisku pracy.

Rozpoznanie choroby zawodowej

Pracodawca jest obowiązany niezwłocznie zgłosić właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu i właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy każdy przypadek podejrzenia choroby zawodowej. Obowiązek ten, dotyczy także lekarza podmiotu właściwego do rozpoznawania tego typu chorób, o którym mowa w Kodeksie Pracy.

O każdym przypadku podejrzenia o chorobie zawodowej zgłasza również lekarz czy lekarz dentysta. Kieruje na badania w celu wydania orzeczenia o rozpoznaniu choroby lub o zaprzeczeniu jej rozpoznania. Rozpoznanie choroby zawodowej u pracownika lub byłego pracownika może nastąpić w okresie jego zatrudnienia w narażeniu zawodowym albo po zakończeniu pracy w takim narażeniu, pod warunkiem wystąpienia udokumentowanych objawów chorobowych w okresie ustalonym w wykazie chorób zawodowych.

Ocena narażenia  jest wykonywana przez państwowy inspektor sanitarny po zgłoszeniu podejrzenia choroby zawodowej i to on decyduje czy zgłoszenie jest zasadne lub odmawia wszczęcia postępowania. Aby dokonać oceny wykorzystuje się wszystkie dokumenty pracownicze łącznie z oceną ryzyka zawodowego i wynikami pomiarów środowiskowych. Dokumenty te są gromadzone i przechowywane przez pracodawcę. Jeżeli postępowanie dotyczy aktualnego zatrudnienia lub w przypadku wątpliwości, inspektor dokonuje oceny bezpośrednio w miejscu wykonywania pracy.

Przy ocenie uwzględnia się:

– czynniki fizyczne, np. drgania mechaniczne, hałas,

– czynniki chemiczne, np. pyły, gazy, dymy, pary,

– czynniki biologiczne, np. wirusy, grzyby, bakterie i pasożyty

Ważny jest też sposób wykonywania pracy. Natężenie i czas ekspozycji są kluczowe natomiast należy zwrócić uwagę również na:

– rodzaj czynników,

– wartość stężeń i natężeń czynników mierzalnych

– drogę i czas kontaktu,

– wiek, płeć czy wagę poszkodowanego,

– określenie stopnia obciążenia fizycznego czy powtarzalności czynności

Rodzaj czynników uwzględnianych przy ocenie narażenia zawodowego zależy od rodzaju choroby, której podejrzenie zostało zgłoszone. Podkreślić należy, że dla stwierdzenia narażenia zawodowego nie jest wymagane przekroczenie najwyższych dopuszczalnych stężeń czynników szkodliwych dla zdrowia, lecz stwierdzenie istnienia tych czynników w środowisku pracy. Niezależnie od wielkości tych stężeń, w konkretnym przypadku o powstaniu choroby zawodowej decydować może osobnicza wrażliwość na działanie tego narażenia, o czym ostatecznie rozstrzyga lekarz orzecznik. Orzeczenie lekarskie o rozpoznaniu choroby zawodowej jest wydawane przez lekarza na podstawie: wyników przeprowadzonych badań, dokumentacji medycznej, dokumentacji przebiegu zatrudnienia oraz oceny narażenia zawodowego.

Stwierdzenie choroby zawodowej wydaje w formie decyzji administracyjnej właściwy państwowy inspektor sanitarny na podstawie materiału dowodowego, danych zawartych w orzeczeniu lekarskim oraz formularzu oceny narażenia zawodowego pracownika.

Świadczenia z tytułu choroby zawodowej

Jeśli chodzi o świadczenia dostępne z tytułu chorób zawodowych zostały one określone w ustawie o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.

Zalicza się do nich:

1) „zasiłek chorobowy” – dla ubezpieczonego, którego niezdolność do pracy spowodowana została wypadkiem przy  pracy lub chorobą zawodową;

2) „świadczenie rehabilitacyjne” – dla ubezpieczonego, który po wyczerpaniu zasiłku chorobowego jest nadal nie zdolny do pracy, a dalsze leczenie lub rehabilitacja lecznicza rokują odzyskanie zdolności do pracy;

3) „zasiłek wyrównawczy” – dla ubezpieczonego będącego pracownikiem, którego wynagrodzenie uległo obniżeniu  wskutek stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu;

4) „jednorazowe odszkodowanie” – dla ubezpieczonego, który doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu;

5) „jednorazowe odszkodowanie” – dla członków rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty;

6) „renta z tytułu niezdolności do pracy” – dla ubezpieczonego, który stał się niezdolny do pracy wskutek wypadku  przy pracy lub choroby zawodowej;

7) „renta szkoleniowa” – dla ubezpieczonego, w stosunku do którego orzeczono celowość przekwalifikowania zawodowego ze względu na niezdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie spowodowaną wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową;

8) „renta rodzinna” – dla członków rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty uprawnionego do renty z tytułu  wypadku przy pracy lub choroby zawodowej;

9) „dodatek do renty rodzinnej” – dla sieroty zupełnej;

10) dodatek pielęgnacyjny;

11) pokrycie kosztów leczenia z zakresu stomatologii i szczepień ochronnych oraz zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne w zakresie określonym ustawą.

Przy ustalaniu prawa do trzech rodzajów świadczeń (zasiłek chorobowy, świadczenie rehabilitacyjne i zasiłek wyrównawczy), podstawy wymiaru i ich wysokości, a także przy ich wypłacie, stosuje się odpowiednio przepisy ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia chorobowego, z uwzględnieniem przepisów ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.